بررسی مشکلات پیش روی تدوین الفبای واحد تالشی

تقدیم به موسسه تالش شناسی ، و همه دوستداران زبان تالشی

با احترام و با ابراز خوشحالی از اینکه بسیاری از اندیشمندان تالش در سالهای اخیر ، برای رسیدن به یک الفبای واحد تالشی تلاش می کنند و با سپاس ویژه از اینکه موسسه تالش شناسی نیز در این امر پیشگام بوده است با توجه به فراخوان و نظر خواهی عمومی موسسه درمورد تدوین الفبای تالشی در 12 بهمن 94 .مواردی را که به نظرم توجه به آنها ، توافق جمعی روی یک الفبای تالشی را زیاد تر می نماید تقدیم موسسه وبه عرض دوستان ارجمند می رسانم .امیدوارم پیشنهادهای دوستان  بتواند از ادامه راههای پیشین وتک رویهایی که نتیجه اش شکست تدوین الفبای واحد تالشی  بوده جلوگیری نماید .

داشتن یک الفبای واحد نگارشی  برای  هرزبانی به ویژه زبان تالشی نیاز ضروری واساسی است  . متاسفانه تا امروز اندیشمندان تالش به دلایل گوناگون از جمله نداشتن انجمن های ادبی یا فرهنگستان ادب تالش و تفرق مشهود اصحاب قلم تالش ،  خرد جمعی تالش  در رسیدن به یک الفبای واحد تالشی ناکام  بوده است ، بدین خاطر  هریک از نویسندگان به ناچار وبنابه سلیقه خود با طرح ابداعی الفبای زبان تالشی خود یا الگوبرداری از دیگران بدون توجه به انتقال فهم واژه ها  به دیگران نگارش می کنند ، مدلهای گوناگون الفبای تالشی ، که در برخی از موارد ، خط نگارشی تالشی بر اساس ان مدلها  علاوه بر نداشتن زیبایی وانسجام در خط  ، مفهوم واقعی ودرست واژه به خواننده منتقل نمی گردد  .

در اینجا ضمن قدردانی از اکثریت فرهیختگان وادبای تالش که صمیمانه تلاشهای ارزشمندی در این راه نموده اند ،به ویژه با نشر کتابهاو آثار ادبیات وزبان تالشی کمک شایانی نموده اند و هم دوستانی که پیش از این با تشکیل گروههای مجازی تالشی بهع ویژه تدوین الفبای تالشی زحمت کشیدند مراتب گله مندی از برخی رفتار دوستان راهم اعلان نمایم  . متاسفانه درگذشته تعداد انگشت شماراز ما  با  تنهاخود بینی ، هرنوع دگر اندیشی و نقدی را بر نتابیده ایم ویا درمواردی  موضع گیری ما به الفبا تنها به دلایل اختلافهای شخصی که با دیگران داشته ایم  سرچشمه گرفته است ،  طوری که حتی اگر که فلان شیوه الفبا ی تالشی روی فلان حرف منطقی ترو علمی تر دانستیم چون تدوین آن الفبا را  منتسب به آن  فرد دانسته ایم ، طرح پیشنهادی اورا هم نپذیرفته ایم  . در گذشته  چنان بوده که برخی از ما پنداشته ایم  که طرح واحد الفبا یی  باید  تمام مطابق خواسته وسلیقه ما برگزیده شود . به همین سبب به گمانم اگر می خواهیم روزگاری الفبای تالشی مورد توافق همگان یا جمعی زیاد  شکل گیرد  اولا تعدیل سلیقه های شخصی همه اصحاب قلم تالش در این مورد درپذیرش خرد جمعی ، خرد مندانه به نظر می رسد دوما توجه تدوین کنندگان  به دیدگاه  اصحاب قلم و اساتید ادب تالشی است  به ویژه آنانی که در این را قلم زده اند یاکتابها نوشته اند، رنجها برده اند ومو در این راسفید کرده اند  یا با عشق شعرهای فراوان تالشی سرود ه اند یا به زبان  تالشی  مقالها ونگارشهای فراوان داشته اند ، شب شعرو همایش تالشی برگزار نموده اند ، رسانه های تالشی وروزنامه هاو سایتهای تالشی  را مدیریت کرده اند ، تحصیلات فوق تخصصی ادبیات داشته اند  از آستارا تا رودبارو سراسر ایران  به دلیل اینکه الفبای تالشی پیشنهادی  منحصر به تالش جنوب یا مرکزی یا شهر و انجمن و جمعی خاص محدودنگردد ،  الزامی است تا به هر طریق ممکن حتی پیامهای مجازی نظر و همکاری آنان جلب گردد.چون طرحی که مورد پذیرش اصحاب قلم نگردد تنها در دایره چند نفرنشر می گردد این اتفاق نظر ها متاسفانه به دلیل فاصله اصحاب قلم تالش از همدیگر چیزی نیست که بتوان آن را با یک یا چند جلسه فراخوانی یا تکلیفی  بدست آورد .البته که چنین جلساتی بسیار مفید و شاید بتواند  برای انتخاب راههای رسیدن به یک اجماع عمومی ویا تعیین کمیته تخصصی کمک کننده باشد .

در عصری که پیشرفت تکنولوژی وارتباطات حتی راه ارتباطی ما با پروفسورهای بزرگترین دانشگاههای دنیارا  در یک آن  ممکن ساخته است ، غیبت حضورو همراهی  برخی از فرهیختگان در این امر مهم  چشمگیر به نظر می رسد ،اما  راهی جز ادامه راه و اینکه تنها اتفاق آرای  اصحاب قلم حاضرو ناظر به همکاری در عرصه فرهنگ تالش  را بدست آوریم برای تدوین کنندگان الفبای تالشی  باقی نمانده است . وبدین خاطر است که باید بیشتر مراقب بود تا قدمهای برداشته شده منطقی وعلمی و بدور از هرگونه احساس شخصی باشد ودر این مسیر  یقینا نقش موسسه تالش شناسی در ارائه راههای گوناگون حل مسئله پررنگ تر از همیشه است و شخصا بسیار دوست دارم که با مدیریت هوشمند آن موسسه هرچه سریعتر گامهای نخستین ومرحله اول تدوین زبان تالشی به درستی وبا موفقیت  برداشته شود به گمانم حتی اگر ما به اجماع به یک الفبای تالشی  نرسیم با رعایت احترام به همدیگر دونمونه الفبا ی تالشی بهتر ازنداشتن آن و نگارش با دهها الگوی متفرق است .

قبل از آنکه به صورت خاص روی الفبای تالشی دیدگاهم را مطرح نمایم لازم است تو ضیح دهم که نمونه ی پیشنهادی اینجانب تنها گردآوری از آرای مختلف با ترکیبات جدید بوده است و در اینجا هم برای اینکه از جسارت به الگوی الفبایی دیگران پرهیز نمایم به بررسی مدلی  پیشنهادی خود می پردازم تا بررسی الفبای تالشی به آرای جمعی سپرده شود ومعایب و مزیت های آن بررسی شود . اینجانب در جایگاهی نیستم که بخواهم راهبری نمایم بلکه به عنوان  یک معلم ساده وآموخته زبان مادری ، نمونه پیشنهادی که بسیار به من در ترجمه های تالشی کمک نموده است ، بطور موقت فراوان از آن استفاده نموده ام  تا روزی که اندیشمندان تالش الفبای منطقی تر ، جامع تر و علمی تر  و واحدی را برای نگارش تالشی برگزینند ودر این  نوشتار اگر ناخواسته اساعه ادبی  به کسی شده است .از محضر آنان پوزش می طلبم  .

 مواردی که  در تدوین زبان واحد تالشی از اهمیت بیشتری برخور دارند و به گمانم بی توجهی به آن موارد از جمله دلایل نرسیدن برای تدوین الفبای واحد تالشی بوده است  به اختصار بیان می نمایم . تا جنبه های ریز مسئله بیشتر برای همگان روشن گردد تا اتخاذ تصمیم وانتخاب آسانتر صورت گیرد .

1-تا کنون الفبای مختلفی برای یکی کردن الفبای تالشی لاتین و غیر لاتین پیشنهاد شده است که هر گز تالشهای خارج از ایران حاضر به پذیرش الفبای تالشی غیر لاتین(شبیه فارسی دری ) نشده اند و برعکس ، تالشهای ایران هم آنچنان به الفبای فارسی خو گرفته اند که حاضر به پذیرش الفبای لاتین تالش نشده اند .علاوه براین تالشهای خارج از ایران به دلیل پراکندگی آنها در کشورهای مختلف  به نوعی با خط  رسمی کشورها ی مقیم انس گرفته اند که تصور رسیدن به یک الفبای لاتین حتی برای تالشهای غیر ایرانی دور ازذهن وباور است   به این خاطر منطقی به نظر می رسد که در قدم اول طرفداران الفبای لاتین تالشی که عموما خارج از ایران هستند برای تدوین الفبای لاتین تالشی خود بکوشند و  ما تالشهای ایران هم تنها در تلاش برای تدوین الفبای تالشی غیر لاتین باشیم چیزی که در حال حاضر اکثر اندیشمندان تالش ایران روی این موضوع توافق دارند . ودر قدم بعدی بکوشیم با اجماع تالش ایران وخارج از ایران  یک زبان تالشی بین المللی تدوین نماییم  پس بهتر است در هنگام  تدوین الفبای تالشی معادل لاتین آن حروف را به همان صورت رایج در بین تالش آذربایجان وتالش روس و تالش انگلیسی  ،آلمانی ، فرانسوی ... بنویسیم بدون آنکه حروف لاتین جدیدی را با آنها تحمیل نماییم  مثلا  ( چ ) در نگارش تالش روسی به صورت   Шш و در نگارش تالش آذربایجان به صورت ç ودر نگارش تالش بین المللی انگلیسی به صورت  CH است و... است که به همان صورت در معادل سازی نشان داده شود      

2- به سبب کاربرد واژگان  عربی و ترکی درزبان فارسی  حروفی که بیشترمختص عربی است و عبارت است از : ح . ث . ض . ع . ق .ص . ط .ظ .به الفبای فارسی اضافه شده است . در تالشی کاربرد ندارد چون نماینده همه آن حروف در تالشی وجود دارد . این مورد خوشبختانه یکی از مواردی است که تالش های ایران  غالبا روی آن توافق دارند .به این طریق این حروف از الفبای فارسی که ریشه در بیگانه دارند  در الفبای تالشی وجود ندارد  .خوشبختانه این حذف هیچ مشکلی برای نگارش تالشی ما ایجاد نمی کند .  علاوه بر تالشها ، این موضوع خوش آیند  بسیاری از اصحاب قلم فارسی نیز هست  که برای پارسی سره زبان فارسی تلاش می کنند .به این طریق در الفبای تالشی  برای هر حرفی که تلفظ می کنیم تنها یک نماینده حرف در الفبای تالشی خواهیم داشت .

3- علاقه و خوگرفتن تالش های ایران به الفبای فارسی می طلبد تا آنجا که امکان دارد کمترین تغییر را در گام اول به الفبای فارسی بدهیم و بسیاری از حروف الفبای فارسی  که درواقع از حروف باستان پارسی هم  محسوب میشوند و با تلفظ تالشی ما ساز گاری دارند به همان صورت بپذیریم .مانند 23 تا از حروف :(  الف  -  ب  - پ - ت - ج - چ - خ - د – ر- ز - ژ - س - ش - غ - ف - ک - گ - ل - م - ن - و - ه - ی )و از  23 حرف  مشترک با الفبای فارسی تنها 4 حرف : پ - چ - ژ- گ  مختص فارسی است و19 مورد دیگربا زبان عربی وقرآنی و سایر زبانهای رایج ایران چون کردی ، گیلکی ،آذری ...  اشتراک حروف وجود دارد .در واقع پایه و بنیان الفبای تالشی با آن 23 حرف چیده میشود . خوشبختانه در بین نگارش تالشی رایج و الفبای مختلف این مورد اتفاق نظر وجود دارد .

4- تشابه بعدی که در الفبای تالشی و الفبای فارسی وجود دارد و می توان از تفرق تالشی و موارد اختلافی با الفبای فارسی کاست بکار گیری اعراب گذاری ( زیر وزبر و پیش یا کسره وفتحه وضمه ) (ـَ و ـِ و ـُ ) و نحوه کاربرد  آنهادرواژگان است خوشبختانه ما هم اگر در الفبای تالشی به شیوه رایج فارسی اعراب گذاری نماییم هیچ مشکلی پیش نمی آید .چیزی که در نگارشها خوشبختانه اتفاق نظر در این مورد وجود دارد مانیز مانند فارسی در ابتدای سالهای نگارش می توانیم از اعراب گذاری استفاده نماییم بعدها که جا افتاد وعادت نمودیم  یا تنهادر موارد ضروری از آن استفاده نماییم یا مانند فارسی از اعراب گذاری به سبب انتقال آسان مفهوم واژه از آن صرف نظر نماییم . البته برخی از اقوام چون کردها توانستند به جای اعراب گذاری حروفی را جایگزین نمایند که کاربرد مشابه آنها شاید اقدامی پسندیده به نظر اید اما روشهای گوناگون پیشنهادی هم به اختلافات رسیدن به الفبای واحد تالشی  می افزاید هم اینکه روشهای جایگزین عامه پسند تالش نیست به گمانم به همین خاطر اگر بپذیریم در این مرجله اعراب گذاری را به شیوه فارسی انجام دهیم تا موارد اختلاف به حداقل برسد و زودتر به اجماع برسیم .

5- اگر بپذیریم که ماهم در 3 مورد زبر وزیر و پیش مانند فارسی دراول ووسط وآخر واژه  اعراب گذاری نماییم موارد اختلافی ما با الفبای فارسی به حداقل اندازه تنها به 3 مورد می رسد.یعنی حداقل تغییراتی که در مرحله اول راه را برای ما می گشاید وبیش از 99درصد مشکلات نگارش تالشی رابرطرف می نماید .  الف .  صدایی که مختص تالشی است و همه مهمتر است وبسیار هم کاربرد دارد و اساس اختلافات در نگارش تالشی هاست تلفظ اِ کوتاه است که نه کسره می گیرد ونه ضمه و فتحه .همان حرفی که در تلفظ عدد 2 به تالشی بعد از د  شنیده میشود یا در تلفظ مال تو به تالشی در ابتدای واژه قبل از ش ودر انتهای واژه شنیده میشود یا در تلفظ واژه سرخ به تالشی بعد از س شنیده میشود که برای بیان آسانتر توضیحات بعدی نامش را  اِ تالشی می نامیم و در باره آن به تفصیل خواهیم گفت . ب- مورد دوم شکل دیگر از( او ) است که تلفظ آن طوری است که پیش از بیان او یک حرف هم به طور خفیف از خانواده اِ تالشی شنیده میشود همان حرفی که در دود به زبان تالشی پیش از و شنیده میشود یا در واژه الوچه به زبان تالشی خَرو پیش از و تلفظ می گردد مورد سوم حرف صدای نرم که بیشتر در حروفی مانند ل و ر همزمان ی هم شنیده میشود  .

6- برای برطرف ساختم اصلی ترین حرف یعنی اِ تالشی راههای گوناگونی مطرح بوده است یکی متوسل شدن به نشانه گذاری مانند هفت کوچک (۷ )یا هشت کوچک (^) برروی آن حرف بوده است دیگری استفاده از کسره در وسط واژه و ه در انتهای واژه بوده و برخی دیگر هم متوسل شدن به ع است مانند تع = تو  ویا چمع = مال من یا دارع = دارد یا سعر = سرخ و راههای سلیقه ای دیگر  متاسفانه هیچکدام ازروشها نتوانسته اند آرای جمعی تالش هارا برای نگارش وپیروی از آن جلب نماید انتقادی که به هفت و هشت کوچک وارد می دانند اول آن است که آن علامت هیچگونه مفهومی از تلفظ وصدای حرف تالشی یعنی اِتالشی را به خواننده منتقل نمی نماید و با گسست حروف در واژه زیبایی نگارش وانسجام واژه خدشه دار میشود به ویژه وقتی که در شروع واژه باشد و نه تنها یک تالشی با دیدن آن علامت درکی از مفهوم آن درذهنش جای نمی گیرد بلکه یک غیر تالشی با نامفهومی معنای آن هفتک وهشتک  از ادامه خواندن آن متن مایوس میشود .  انتقاد به توسل به کسره برای اِ تالشی بدین صورت است که آن اِ  کوتاه است و نه کشیده و تلفظ کسره را ندارد و مفهوم آن با کسره یکی نیست که از آن استفاده نماییم . درروش سوم  استفاده از ع  تالشی به غیر از مفهوم ع رایج وعربی آن است که این روش و آن حرف باتوجه به اینکه مفهوم تلفظ را به خواننده منتقل می نماید چون یک حرف عربی است از کاربرد آن دوری می کنند و انتقاد دیگر تمایز نمودن آن با ع رایج خواننده را سردر گم می نماید . باتوجه به این انتقادها که به گمانم همه آنها درست به نظر می رسند  تنهاراه حلی که بتوانند همه نقیصه های برشمرده را برطرف نماید کاربرد ( ئـ ئ)همزه است  که در تالشی در الفبا کاربرد ندارد وبلااستفاده است و از نظر معنا هم به اِ تالشی نزدیک وهمخوانی دارد مانند ئشتن = خودش یا ئشتئ = مال تو  چمئ = مال من  با این روش ایراد عربی بودن حرف و ناهمخوانی مفهوم و عدم  دردسترسی وغیررایج بودن آن برطرف میشود ونکته مهمتر به عنوان یک حرف نه یک نشانه به حروف های مختلف می چسبد یا در انتها واژه قرار می گیرد که موجب زیبایی و انسجام واژه می گردد  .

7- حرف بعدی او تالشی است درتلفظ او تالشی،ترکیبی ازتلفظ او  و ی باهم ادامی شوددر هنگام بیان او تالشی لبها بیشترازحد غنچه میشود بنابراین هنگام بیان او  ی تالشی ، به خاطرنقش موثر زبان ، صدای خفیفی مثل ی نیزشنیده میشود همان که در دود پیش از و شنیده میشود  راه های پیشنهاد شده یکی استفاده دو نقطه بالای و است به صورت ۊ یکی استفاده از ئـ تالش است مانند  ئو بنویسیم مثلا در دود به صورت دئود نگارش گردد یا اینکه از از ء کوچک استفاده نماییم به صورت ءو  که در دود به صورت دءود نگارش گردد . که به گمانم اگر ما همزه را در اِ تالشی بپذیریم پذیرش آن در ئو بی معنا ونوعی تداخل است  یا اینکه و را به گونه ای  بنویسیم که در بالای آن نشانه گیرد مانند ؤ که در بالای و یک ی کوچک هم قرار دارد و نگارش آن با گرفتن همزمان شیفت +ر در کیبورد  یکپارچه تایپ میشود یا اینکه و را بنویسیم وجداگانه نشانه دردسترسی  چون دونقطه را روی ان قرار دهیم مانند ۊ که در آن صورت باید در صدای نرم دیگر از دونقطه استفاده ننماییم .

8- برای بیان صدای نرم وهمزمانی ی با ل ور و ت   برخی تشدید را پیشنهاد می دهند وبرخی دیگر نوشتن ل ونشانه گذاری چون     دونقطه  مانند ل̈ یا  ﭣ پیش نهاد می دهند وبرخی نشانه های دردسترس دیگری   روی ل یار به صورت  لٌ یا رٌ  پیشنهاد می دهند که مفهوم آن با تشدید یکی نیست  اما نزدیک است وبرای نگارش آن با گرفتن همزمان شیفت +ص روی آن حرف نشانه گذاری میشود که به گمانم هر مورد پسند یده شود زیباست به همین خاطر اگر در این صدا نرم دو نقطه پذیرفه شود برای متفاوت بودن آن با اوتالشی الزامی است که در او تالشی از دو نقطه استفاده ننماییم یا برعکس اگر دو نقطه را در او تالش انتخاب می کنیم از لٌ و رٌ و تٌ  در صدای استفاده نماییم .

برخی ویژگی های کاربردی  نمونه الفبای تالشی پیشنهادی :

ت، ط تنها با حرف ت نگارش میشوند.

ث، س، ص تنها با حرف س نگارش میشوند .

ذ، ز، ض، ظ تنها با حرف ز نگارش میشوند .

غ، ق تنها با حرف غ نگارش میشوند.

ح و ﻫ تنها با حرف ﻫ نگارش میشود .

بجای ع رایج و ئـ و آا و اَ اِ  تنها از آا و اَ اِ استفاده میشود.

ئـ ئ همزه رایج تنها در اِ تالشی کاربرد دارد مگر آنکه ع  به جای اِ تالشی پذیرفته شود .

در نمونه الفبایی حروف همانگونه که تلفظ میشود نوشته میشود مانند خواب فارسی که خاب یا خاو تالشی نوشته میشود .

در نمونه پیشنهادی اعراب گذاری پس از مدتی که جا افتاد همچون زبان فارسی حذف میشود .

رمضان نیک نهاد 

ثبت پیشنهاد با لینک پایین در موسسه تالش شناسی صورت گرفت 

http://taleshshenasi.ir/?p=261