داستان شاله ترسه ممد
شاله ته‌رسه مامه‌دی داستان، تالݖشی زݖبون و ئاۏانݖۏیسی خه‌تی نه (1) :
ئه دوره سالون روزݖگار، چه‌مه تالݖش‌ئارا کو مامه‌د نومی مه‌ندا کݖ خه‌ېلی پیلله دیلا، مامه‌د دݖگݖله ژێن داری، هه‌ر دݖ نی پیلله هه‌ېکه‌ل و زݖمݖخته جان دارین، مامه‌د هیچ که‌سی نێته‌رسی به‌ما شالی کو ۏیېه‌ر ته‌رسی دا شالون ۏینی، ئݖشته‌ن ده‌س و پا ئه‌ۏی ئاکه‌ری ېو جودی پێله‌کی ېو میزده‌میز بی، هه‌لا شال، که‌رگ و سوکون کو ئاره‌سه نیېا، مامه‌د ئݖشته‌ن شی، که‌رگه‌لونی کا ئی‌گݖله که‌رگ و سوک گێری، شالی را به‌رېه‌نی.
مامه‌دی ژێنه‌کون ۏه‌ختی ۏینده، چه‌ۏون که‌رگ و سوکێن هه‌ر شه‌ۏ ئی‌گݖله که‌م ئابون، غݖرسه‌شون گێته، ئاخݖرنه‌سه‌ری خازتݖشونه، ئی‌شه‌ۏ جݖگاې کو جیخݖسݖن دا بݖۏینݖن، که‌میله جانه‌ۏه‌ره کݖ که‌رگون هه‌رݖ. شه‌ۏی نیمه با کݖ ۏیندݖشونه: بݖرامێې! چه‌ۏون خݖداکݖشته شۊ، مامه‌ده کݖ ئݖم کاری که‌رݖ. ژێنه‌کێن گه‌ۏه‌نی به‌ېنا، مامه‌دی جان ده‌له‌کینه، دݖ مه‌ن و نیم‌شون ئه‌ې په‌کوفته، ۏاتݖشونه: دێ ئیجازه نێداری، ئݖشتݖ پا چه‌مه که کو بݖنه‌ې. مامه‌د کݖ ئه‌ۏون را خاېنا، ته‌سلیم به. ئݖنته به کݖ مامهدیشون که کو به‌رکه‌رده.
بی‌چاره مامه‌د، ته‌نخا به‌رشه، شه به‌ما خاې بݖشی، ئی‌گݖله سه‌رپوره تݖفه‌نگ و ئی‌گݖله داز و ئی‌گݖله لافݖند نی ئݖشته‌ن نه به‌ردݖشه.
مامه‌د شه، شه دا ئه‌ۏیجه جه‌نگه‌لی کو ئاره‌سه، ئه تاریکی کو چݖرا سوې چێ چێمی کو ده‌له‌که، ۏاتݖشه: ئوشان بݖشوم، ئه ۏونه کو بݖمونݖم دا سه‌با هه‌لا خݖدا که‌ریمه.
مامه‌د شه، ۏونه چه‌په‌ره به‌ریش ئاکه‌رده ئو دیله ده‌شه، پیلله سݖلامی که‌ردݖشه. ۏیندݖشه: بݖرامێې! سێ گݖله غول ېه‌ندی ۏه‌ری نݖشتینه کݖرا سۊر هه‌رݖن.
پیلله غولی ۏاته: به به، ئه‌فالی ئاده‌م! چݖ چه‌ربه لݖغمه‌ې ئݖشتن پا نه چه‌مه سݖفره سه‌ر ئومه. شاله ته‌رسه مامه‌دی ۏاته: ئهز لݖغمه‌ېمه یا شݖمه! مامه‌دی ۏاته: ئهز ېا ئومه‌ېمه دا شݖمه به‌هه‌رݖم به‌ما سێ گݖله شه‌رت شݖمه را نه‌م. ئه‌گه شݖمه شه‌رتون به‌رده، شݖمه مݖن به‌هه‌ره به‌ما ئه‌گه مݖن به‌رده، ئهز شݖمه هه‌ر سێ تا به‌هه‌رݖم.
غولون، رݖخشه‌ندی نه ئه‌ې ها دوئه. شاله ته‌رسه مامه‌دی ئی‌گݖله غولی دیېێشته، ۏاتݖشه: ئهز دیېاری ۏه‌ری مونݖم، تݖ ئݖشتݖ ته‌مونی زوری نه ئی‌گݖله مݖشت مݖن بݖژه‌ن. غولی نی ته‌مونی ئݖشته‌ن زوری نه مݖشتی ئه‌ې را ۏیداشته کݖ مامه‌دی جاخالی دوئه، غولی مݖشت، دیېاری کو گینه، چێ ده‌س چه‌که ئو چێ زاهار دا ئاسݖمون شه.
مامه‌دی ئه غولی نه ۏاته، ئݖسه ئݖشتݖ نوبه ېه کݖ دیېاری ۏه‌ری بݖمونی دا ئهز مݖشتی تݖ بݖژه‌نݖم. مامه‌دی دازی نه ماکه‌م غولی شونه ژه‌نده، چێ زاهار هه‌نی دا ئاسݖمون شه، ۏاتݖشه: چݖ زوری تݖ داری! شاله ته‌رسه مامه‌دی ۏاته: تݖ هه‌لا ته‌مونی چݖمݖن زوری ۏینده نی، ئݖم ته‌نخا چݖمݖن کۊچه ئه‌نگیشته زورا .
شاله ته‌رسه مامدی ۏاته: دݖۏݖمه شه‌رت ئݖمه: باېه‌م، چه‌مه جانی مو دݖرازی ۏاد بیگێره‌م، هه‌ر که‌سی مو دݖرازته به، ئه‌ې شه‌رتی به‌رده. غولون نی هه‌ر گݖله‌ې ئݖشته‌ن جانی کو ئی‌گݖله دݖرازه مو که‌نده کݖ هه‌ر سێ تا شݖن ېه‌ندی نه سێ ئه‌لݖش به. شاله ته‌رسه مامه‌دی ئݖشته‌ن بݖزه موئه لافݖندی که‌مه‌ری کو ئاکه‌رده کݖ ته‌نخائی هه‌ف ئه‌لݖش به ئو شه‌رتی به‌ردݖشه.
ئی‌گݖله غولون ۏاته: ئݖم ده‌فا شه‌رتی بی ئهمه بݖنېه‌م. مامه‌دی ۏاته: ئیشکال نێدارݖ. غولی ۏاته: هه‌ری ئی‌گݖله سݖنگ ۏیداره‌م، هه‌ر که‌سی سݖنگی ۏیشته‌ر سݖدا دوئه، ئه‌ې به‌رده. پیلله غول پݖش مه‌نده، ئی‌گݖله سݖنگݖش ۏیداشته کݖ چێ سݖدا که دیله کو ده‌خه‌نیېه. ئه‌لبه‌لی مامه‌د پݖش مه‌نده، ئی‌گݖله تݖفه‌نگی کو ۏیداشتݖشه کݖ چێ سݖدا هݖم پیللا هݖم نی ئاته‌ش و دۊ داری.
غولون ېه‌ندی دیېێشته، هه‌ر سێ غولی ۏاته: مامه‌دی به‌رده، چێ زور ئهمه کو ۏیشته‌ره. ته‌رسی خونه مامهدیشون ئیتݖروم نوئه، ئه‌ېراشون لݖکلا جیکه‌رده ئو ده‌س به سینه چێ پیشی پا مه‌ندینه.
ئیدامه دارݖ... از : رمضان نیک نهاد
در خط آوانگاری تالشی
به جای فتحه/a/ ـه ه
به جای کسره/e/ ێـ ێ
به جای واو/v/ ۏ
به جای شوا /ə/ ݖ
به جای یه/y/ ېـ ې
شاله ته‌رسه مامه‌دی ۏاته، هه‌نی بی چݖمݖن ئه‌ختیېات و ݖختݖریزی بݖکه‌رݖم، ئیله داره بݖرنه ئݖشته‌ن خݖته‌نگا جݖگا کو لێفی بݖنی کو نوشه، ئݖشته‌ن شه، رݖفاتی کو خݖته. نیمه شه‌ۏی کݖ به، غولێن ئومینه، لݖکلا جان ده‌له‌کینه، هݖنده‌شون ئه‌ې په‌کوفته کݖ چه‌ۏون جان، زوره شه‌خ و ئه‌ره‌خی نه خیس ئابه.
سݖبی زۊ مامه‌د سݖراپیش ئومه، ئݖشته‌ن جانی ده‌مه‌نده خارݖندێ. غولون ده‌په‌رسه: چݖرا ئݖشته‌ن خارݖنی؟ ۏاتݖشه: زیره شه‌ۏ چه‌ن گݖله ئݖسبݖجی مݖن‌شون گه‌شته، هه‌ې را چݖمݖن جان خارݖش که‌رݖ. غولون ۏاته: هه‌ده چی ئهمه، ئه‌ی ژه‌نده هه‌لا ۏا کݖ ئݖسبݖجون مݖن هه‌رده.
شاله ته‌رسه مامه‌دی ۏاته: ئݖسه چه‌مه شه‌رت و په‌ېمونی سه‌ر بݖشه‌م. غولون ده‌په‌رسه: چه‌مه په‌ېمون چݖ ېا؟ مامه‌دی ۏاته: ئهز بی شݖمه به‌هه‌رݖم.غولێن بݖره‌مݖ ده‌له‌کینه، ۏاتشونه: تݖ ئهمه مه‌هه‌‌ر، ئهمه هه‌ر چݖ گه‌نج و تیلا داره‌م تݖ ئادیېه‌م.
شاله ته‌رسه مامه‌دی نی غه‌بول کهرده. غولون هه‌ری ئی کیسه تیلا ئو ئارد‌ه مامه‌دی ۏه‌ریشون نوئه. مامه‌دی ۏاته: باره‌که‌شون ده‌خونه، بݖدا ئݖم باری مݖرا دا که ۏه‌ر بوئه‌رݖن. پیلله غولی ئه دݖ گله رۊکه غولون ته‌شه‌ر دوئه کݖ بݖشه‌ن، باری ئه‌ی را بݖبه‌ر‌ه، شاله ته‌رسه مامه‌د نار ده‌له‌که، ئه‌وێن نی چݖ دۊمله شینه دا که نێزیک ئاره‌سینه.
شاله ته‌رسه مامه‌د ئݖشته‌ن ژێنه‌کون ته‌رس زۊته که شه، ئارومی نه ئه‌ۏون را جه‌رېانی ۏاتشه: به‌ده‌زینی ئه‌ۏون ېادݖش دوئه کݖ ئهز شوم، غولون که دیله ۏوئه‌رݖم، شݖمه بݖشه‌ن، ژه کیسان تێې ئاکه‌ره‌ن، ژه جیگا کݖله‌شی نه پور ئاکهره، ئهز شݖمه را زاهار که‌رݖم، کیسان تێی ئاکه‌ردݖرونه؟ شݖمه بݖۏایه‌ن: نێ، ئه‌لان به‌ره‌م، به‌د‌ه‌ز کیسان، ئیله ئه‌نگیشته نه بیگێر‌ه، بݖبه‌ر‌ه، تێې ئاکهره.
ژێنه‌کون ئݖشته‌ن شۊئه‌ر پیلله‌دیلی کو خه‌ېلی خݖش ئومه، هه‌ر سه‌ت چه‌مه چێمون سر، چه‌مه چێمون سر ۏاېن .
شاله ته‌رسه مامه‌د ئومه، غولون روده‌که‌ر و دیمادیم مه‌نده، ۏاتݖشه: ئهز خاېم کݖ شݖمه ۏه‌یل ئاکه‌ریم، به‌ما ۏینݖم، چݖمݖن ژێنه‌کێن ۏان: خوب نیېه، بی باره‌که‌شون چاې بݖدیېه‌م بݖدا چاې ئاره‌سݖ.
شاله ته‌رسه مامه‌دی، غولون فینجونی کو فیل‌فیل دهکهرده، ئݖشته‌ن فینجونی کو شه‌که‌ر دهکهرده. مامه‌دی ئه‌لبه‌لی ئݖشته‌ن چاې پێدوشݖشه. غولون کݖ چاې هه‌رده، فیل‌فیلی غولون ده‌ن و زݖبونی سوته، خه‌ېلی ئاخ و ئوخ که‌ردݖشونه، غولێن، ئݖشته‌ن دیلی کو مامه‌دی ئه‌فسوسی هه‌ری.
شاله ته‌رسه مامه‌دی ئݖشته‌ن ژێنه‌کون سه‌ر زاهار کهرده، ۏاتݖشه: کیسان تێې ئاکه‌ردݖرونه ېا نێ؟ ژێنه‌کێن ۏان کݖ نێ هݖسه تێې ئاکه‌ره‌م، به‌د‌ه‌ز کیسان‌شون کݖله‌ش دهکهرده، ئی‌ده‌سی، کیسان سه‌ری‌شون گێته، تݖند تݖندێ نه غولون ۏه‌ری به‌رشینه، که پێشتی کو ویکه‌رده، تێیه کیسه نی غولون ئادوشونه.
غولون ئݖشته‌ن نه ۏاته: ئهمه ئه سه‌نگینه کیسان کݖرندݖمونه، مه‌ردیمونه دا ېا ۏوئه‌ردݖمونه. په، ئݖنته کݖ ئاشکاره، مامه‌دی ژێنه‌کێن نی ۏیېه‌ر په‌للـه‌ۏونینه، به‌سکه‌م هݖسه بݖخان، ئهمه به‌هه‌رݖن. هه‌ې را زۊ ئیشتینه، ده‌ۏه‌شتینه.
دیۏێن هه‌لا ۏیېه‌ر دور ئابه نینا کݖ را مینی کو شالی‌شون ۏینده. شالی ئه‌ۏون ده‌فه‌رسه: چݖرا ده‌ۏه‌زه؟ شالی ۏه‌ختی جه‌ریانی غولون ده‌نی کو مه‌سه، ۏاتݖشه: شاله ته‌رسه مامه‌دی ئݖشته‌را خه‌فت کهرده کݖ ئݖم به‌لا شݖمه سه‌رݖش ۏوئه‌رد‌ه، ئه ۏه‌ختی مݖن ۏینݖ، میزده‌میز بو. بێر‌ه، ېه‌ندی نه بݖشه‌م، بݖۏینه‌م، چݖنته مݖن کو ته‌رسݖ. شالی رهزه داری پیگێته، چێ ئی سه‌ری ئݖشته‌ن مݖلله کو پێۏێشته، ره‌زی دییه‌ر سه‌ری نی غولون که‌مه‌ری کو پێۏێشتشه. شال ئݖشته‌ن نار ده‌له‌که، غولێن نی چێ دۊمله. ۏه‌ختی مامه‌دی که نێزیکی ئاره‌سݖن،
شاله ته‌رسه مامه‌د ئݖشته‌ن که تݖلاری کو ۏینݖ: شال یا به‌را، غولێن نی چێ دۊمله کݖرا ئان. چاره‌ې که‌ردݖشه. ته‌رس دݖرێ هه‌ته کݖ نݖشتا، له‌رزه سه‌سی نه واتݖشه: ئاغا شال، پارسال سێ گݖله غݖربونی ئهمه را ۏوئه‌ردݖر‌ه، چݖنته به کݖ ئوسال دݖ گݖله غݖربونی ئهمه را ۏوئه‌رده‌ر‌ه؟ غولون دا ئݖم لوئه‌شون مه‌سه، ئݖشته‌ن جانی ته‌رس هه‌ری ئی ۏه‌ری ده‌ۏه‌شتینه، رهزه دار کݖ شالی مݖلله کو پێۏێشیېا، شالی مݖلله پێسݖندݖشه، بی‌چاره شالی نه‌فه‌س به‌رشه ئو جان دوشه ئو مه‌رده. شاله ته‌رسه مامه‌د نی شالی کو ئاسوده ئابه .
از : رمضان نیک نهاد
راهنما:
در خط آوانگاری تالشی
به جای فتحه/a/ ـه ه
به جای کسره/e/ ێـ ێ
به جای واو/v/ ۏ
به جای شوا /ə/ ݖ
به جای یه/y/ ېـ ې
هدف ما در این وبلاگ معرفی فرهنگ مردم تالش و آشنایی هممیهنان گرامی با جاذبههای گرشگری شمال کشور به ویژه گیلان و تالش است